در ماه های نخست تولد، سیستم گوارش نوزاد هنوز کامل رشد نکرده است. آنزیم ها، اسید معده و باکتری‌های مفید روده که برای هضم و جذب مواد غذایی لازم هستند، در این دوران هنوز به طور کامل فعال نشده اند. به همین دلیل، شیر مادر یا شیر خشک مخصوص نوزادان بهترین و تنها منبع تغذیه در چند ماه اول زندگی است، چرا که به راحتی هضم می شود و تمام مواد مغذی مورد نیاز را تأمین می‌کند.
پس از گذشت چند ماه اول زندگی که نوزاد تنها از شیر مادر یا شیر خشک تغذیه می کند، بدن او نیاز به مواد مغذی متنوع تری پیدا می‌کند. چون در این زمان معده و روده نوزاد آمادگی بیشتری برای هضم مواد غذایی دیگر پیدا می‌کنند. اینجا است که بحث غذای کمکی نوزاد مطرح می‌شود؛ مرحله ای که اگر درست و اصولی انجام شود، رشد ذهنی و جسمی نوزاد را تقویت می‌کند و پایه عادات غذایی سالم در آینده را برای او می گذارد.
غذای کمکی نوزاد شش ماهه
در حدود شش ماهگی، دستگاه گوارش نوزاد به مرحله ای از رشد می‌رسد که آنزیم ها و حرکات روده‌ای او توانایی هضم مواد غذایی غیر از شیر مادر یا شیر خشک را پیدا می‌کنند. در این زمان، مخاط روده نوزاد نیز تکامل بیشتری یافته و می‌تواند با ورود ترکیبات پیچیده تر غذایی مانند نشاسته ها و پروتئین‌های ملایم سازگار شود.
شروع تغذیه تکمیلی باید به صورت تدریجی و با غذاهای ساده، نرم و کم حساسیت انجام شود؛ مانند فرنی برنج، حریره بادام، پوره سیب زمینی یا پوره سیب؛ این خوراک ها علاوه بر انرژی، مواد مغذی مورد نیاز برای رشد مغز و بدن نوزاد را تأمین می‌کنند و در عین حال به سیستم گوارشی حساس او فشار نمی آورند.
توصیه می شود که هر غذای جدید را در فاصله چند روز از غذای قبلی معرفی کنید تا اگر واکنشی مانند حساسیت پوستی، نفخ، یا اسهال ایجاد شد، بتوانید ماده غذایی مسئول بروز واکنش در بدن نوزاد را شناسایی نمایید. در این سن، هنوز شیر مادر یا شیر خشک باید غذای اصلی نوزاد باشد و غذاهای کمکی صرفاً برای آشنایی با بافت، طعم و عادت های غذایی مورد استفاده قرار گیرند، نه به عنوان منبع اصلی تغذیه؛ در نتیجه، شش ماهگی را می‌توان نقطه آغاز “تغذیه تکمیلی علمی و کنترل شده” دانست که نقش مهمی در رشد سالم، پیشگیری از کمبودهای تغذیه ای و آموزش ذائقه نوزاد دارد.
غذای کمکی نوزاد باید از چند ماهگی شروع شود؟
پزشکان توصیه می‌کنند غذای کمکی نوزاد از شش ماهگی آغاز شود، مگر در شرایط خاصی که پزشک تجویز کند. چرا که همان طور که پیش تر گفتیم، تا قبل از این سن، دستگاه گوارش نوزاد هنوز کامل نشده و توانایی هضم مواد جامد را ندارد.
برخی مادران به اشتباه از چهار ماهگی غذای کمکی را شروع می‌کنند، در حالی که این کار ممکن است باعث بروز مشکلات گوارشی، حساسیت یا بی میلی به شیر شود. بنابراین بهترین زمان، شش ماهگی است و غذای کمکی باید هم زمان با ادامه تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک باشد.
غذای کمکی نوزاد هفت ماهه
در هفت ماهگی می‌توانید تنوع غذایی را کمی افزایش دهید. نوزاد در این سن آماده امتحان طعم های جدید است. پوره سبزیجات مانند هویج، کدو حلوایی و سیب زمینی انتخاب های خوبی هستند. همچنین می توانید از زرده تخم مرغ آب پز نرم، فرنی گندم و سوپ ساده با برنج نرم شده استفاده کنید. دقت کنید که سفیده تخم مرغ تا یک سالگی توصیه نمی شود چون احتمال آلرژی دارد.
غذای کمکی برای نوزاد رفلاکسی
نوزادانی که رفلاکس معده دارند، به مراقبت بیشتری در شروع غذای کمکی نیاز دارند. غذاهای کم چرب، غلیظ و غیر اسیدی بهترین گزینه برای این کودکان هستند. بهتر است از فرنی برنج، سیب پخته، کدو حلوایی و سیب زمینی استفاده کنید. از خوراکی هایی مانند گوجه فرنگی، مرکبات، شکلات یا غذاهای چرب باید پرهیز شود. همچنین بعد از هر وعده، نوزاد باید در وضعیت نیمه نشسته قرار گیرد تا از بازگشت محتویات معده جلوگیری شود.
غذای کمکی هشت ماهگی
در هشت ماهگی می توانید غذاهای نیمه جامد تر را وارد برنامه کنید. در این سن، نوزاد به آرامی یاد می‌گیرد بجود و از قاشق استفاده کند. پوره گوشت مرغ، عدس له شده، برنج نرم و سوپ های غلیظ گزینه های عالی هستند. همچنین می توانید از ماست طبیعی، پنیر کم نمک و سبزیجات پخته استفاده کنید. هنوز نباید از عسل، نمک زیاد، ادویه یا مواد قندی استفاده شود.
غذای کمکی از چهار ماهگی
اگر پزشک تشخیص دهد نوزاد رشد کافی ندارد یا زودتر آماده است، ممکن است از چهار ماهگی غذای کمکی آغاز شود. در این شرایط باید از غذاهای کاملاً رقیق و ساده مانند فرنی برنج با شیر مادر شروع کرد. ولی باید توجه داشت که این حالت استثنا است و نباید بدون مشورت پزشک انجام شود، زیرا خطر آلرژی و مشکلات گوارشی برای نوزاد وجود دارد.
فرنی برای شروع غذای کمکی
یکی از محبوب ترین و امن ترین گزینه ها برای شروع غذای کمکی، فرنی است. فرنی با ترکیب برنج آسیاب شده و شیر مادر یا شیر خشک تهیه می شود و طعم ملایمی دارد که اغلب نوزادان دوست دارند. برای افزایش ارزش غذایی می توانید بعد از چند هفته از آرد گندم یا حریره بادام نیز استفاده کنید. فرنی باید کاملاً نرم و صاف باشد و بدون شکر یا عسل تهیه شود. افزودن روغن مایع مخصوص کودک (چند قطره) باعث افزایش انرژی و وزن گیری بهتر می‌شود.
شروع غذای کمکی به نوزاد
آغاز غذای کمکی نوزاد باید تدریجی، آرام و بدون فشار باشد. بهتر است در ساعت هایی که نوزاد آرام و سرحال است، اولین وعده را امتحان کنید. در چند روز اول تنها یک یا دو قاشق چای خوری از غذا بدهید و سپس به تدریج حجم غذا را افزایش دهید. اگر نوزاد غذا را تف می‌کند یا تمایلی ندارد، نباید اصرار کنید؛ ممکن است هنوز آمادگی نداشته باشد. برای شروع غذای کمکی بهتر است نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- ابتدا غذا را در دمای محیط بدهید، نه خیلی داغ و نه سرد.
- هر غذای جدید را با فاصله ۳ تا ۵ روز از غذای قبلی امتحان کنید.
- از غذاهای ساده با مواد اولیه کم شروع کنید.
- تغذیه با شیر مادر همچنان باید ادامه داشته باشد.
- قاشق مخصوص نوزاد را استفاده کنید تا دهان او آسیب نبیند.
بهترین غذای کمکی برای شروع کدامند؟
بهترین گزینه ها برای شروع، غذاهایی هستند که ملایم، کم چرب، غیر اسیدی و مغذی باشند.
- فرنی برنج با شیر مادر
- پوره سیب یا گلابی پخته شده
- حریره بادام
- پوره هویج یا کدوحلوایی
این غذاها به راحتی هضم می‌شوند و مواد مغذی کافی برای رشد مغز و عضلات کودک را تأمین می‌کنند.
غذای کمکی سرلاک
سرلاک (Cerelac) یکی از غذاهای کمکی آماده و متداول است که بسیاری از والدین از آن استفاده می کنند. سرلاک در طعم های مختلفی مانند برنج، گندم، میوه و عسل تولید می‌شود. با وجود سهولت استفاده، باید توجه داشت که برخی نوزادان ممکن است به ترکیبات سرلاک صنعتی حساسیت نشان دهند. اگر تصمیم دارید از سرلاک استفاده کنید، بهتر است ابتدا نوع ساده آن (سرلاک برنج) را امتحان کرده و به تدریج طعم های دیگر را وارد برنامه غذایی نوزاد کنید.
غذای کمکی آماده برای نوزاد
در بازار انواع غذای کمکی آماده وجود دارد که برای زمان هایی که مادر وقت کافی برای پخت و پز ندارد، مفید می باشد. اما باید به تاریخ تولید، ترکیبات، میزان قند و افزودنی ها توجه شود. همیشه سعی کنید برندهای معتبر و مخصوص سن نوزاد را انتخاب کنید. با این حال، غذای خانگی تازه و طبیعی همیشه گزینه سالم تر و مطمئن تری است.
نکات طلایی در تغذیه نوزاد
- هرگز عسل، نمک یا شکر به غذای نوزاد زیر یک سال اضافه نکنید.
- میوه ها را ابتدا بپزید تا هضم آسان تر شود.
- از ظرف و قاشق تمیز و مخصوص کودک استفاده کنید.
- شیر مادر باید تا دو سالگی ادامه داشته باشد، حتی بعد از شروع غذای کمکی.
- در صورت بروز اسهال، استفراغ یا جوش، غذای جدید را متوقف کرده و با درمانگر مشورت کنید.
در مجموع، هدف اصلی از شروع غذای کمکی، آشنایی تدریجی نوزاد با طعم ها و بافت های جدید است تا علاوه بر تقویت حس چشایی و لامسه کودک، مواد مغذی مورد نیاز بدن او که به طور کامل از شیر مادر تأمین نمی شود، نیز به طور بهینه وارد بدنش گردد. غذای کمکی باید به طور مرحله ای و با احتیاط به نوزاد داده شود تا بدن او بتواند به طور کامل به غذاهای جدید واکنش نشان دهد. این فرایند نه تنها به افزایش تنوع غذایی کودک کمک می کند، بلکه به طور غیر مستقیم سلامت گوارشی او را تقویت می‌کند و باعث می شود نوزاد به مرور زمان توانایی هضم و جذب مواد مغذی از غذاهای مختلف را پیدا کند.
مهم است که هر نوع غذای جدید به طور جداگانه معرفی شود تا در صورت بروز حساسیت، والدین بتوانند ماده حساسیت زا را شناسایی کرده و از آن اجتناب کنند. همچنین این مرحله نباید به‌عنوان جایگزین شیر مادر در نظر گرفته شود، بلکه باید مکمل آن باشد تا فرآیند رشد کودک به خوبی پیش برود و در عین حال مزایای شیر مادر نیز حفظ گردد.
