یکی از نگرانی های اولیه مادران بعد از تولد نوزاد زردی نوزاد است؛ اگرچه در بیشتر موارد این عارضه طبیعی و به صورت موقت است، اما در برخی شرایط میتواند نشانه‌ای از مشکلات جدی تر در آینده باشد. در این مقاله قصد داریم تا در مورد علائم زردی نوزاد، روش های پیشگیری و درمان زردی نوزاد مطالبی را مطرح می‌کنیم تا به صورت جامع و کاربردی، هرآنچه باید در مورد زردی نوزاد بدانید بررسی می‌کنیم.
زردی نوزاد چیست؟
اگر احساس کردید پوست نوزادان کمی به زردی گراییده، احتمالا با موضوع یرقان یا زردی نوزاد مواجه شده اید. زردی یا یرقان، حالتی در نوزاد است که پوست و چشم نوزاد به دلیل افزایش ماده‌ای به نام بیلی روبی، به رنگ زرد در می‌آید. دلیل افزایش این ماده تجزیه شدن گلبول های قرمز است، در حالت عادی این ماده باید توسط کبد دفع شود اما در نوزاد هایی که زودتر از 37 هفتگی به دنیا می‌آیند، به این جهت که کبد به اندازه کافی رشد نکرده است عمل دفع بیلی روبین به درستی انجام نمی‌شود.
زردی نوزاد معمولا بین روز های دوم تا پنجم پس از تولد خود را نشان می دهد و در بسیاری از موارد نیاز به انجام عمل خاصی نیست و کم کم برطرف می‌شود؛ اما نکته مهم این است که زردی نوزاد باید جدی گرفته شود زیرا اگر شدت آن بالا باشد یا به موقع کنترل نشود سلامت نوزاد را به خطر می‌اندازد.
علت زردی نوزاد
علت زردی نوزاد چیست؟ زردی نوزاد با تجمع بیلی روبین در خون ارتباط مستقیم دارد؛ اما منشأ افزایش این ماده میتواند متنوع و وابسته به شرایط فیزیولوژیک یا پاتولوژیک نوزاد باشد. در ادامه به مهم‌ترین دلایل زردی در نوزادان اشاره خواهیم کرد:
نارس بودن سیستم کبدی نوزاد
به این نوع نارس بودن کبد نوزاد، زردی فیزیولوژیک نیز می‌‌گویند که کبد عملکرد کاملی به اندازه ای که بالغ باشد ندارد و به همین دلیل بیلی روبین تولید شده به درستی دفع نمی‌شود و در خون جمع نمی‌شود. این نوع زردی معمولا بین روز دوم تا پنج در نوزاد ظاهر می‌شود، اما جای نگرانی نیست چراکه به تدریج از بین می‌رود.
زردی ناشی از شیر مادر
در برخی از نوزادان، ترکیبات موجود در شیر مادر باعث می‌شود بیلی روبین از روده بیشتر جذب خون شده و یا دفع آن را کند نماید. این نوع از زردی معمولا از هفته دوم تولد ظاهر شده و ممکن است تا چند هفته بعد نیز همراه نوزاد باشد. راه حل کاهش این نوع از زردی شیر دهی به صورت منظم است تا کم کم از بین برود.
کمبود تغذیه یا تاخیر در شیر دهی
در روزهای ابتدایی بعد از به دنیا آمدن نوزاد، باید شیردهی به طور کافی انجام شود در غیر اینصورت فرآیند دفع بیلی روبین دچار اختلال شده و باعث تجمع آن در خون نوزاد و در نتیجه افزایش زردی می‌شود. در چنین شرایطی بهتر است تعداد دفعات شیر دهی به نوزاد را افزایش دهید تا دفع بیلی روبین راحت تر شود. با شرکت در دوره های آموزشی بعد از زایمان می‌توانید اطلاعات کافی درمورد شیردهی نوزاد و رژیم غذایی بعد از زایمان کسب کنید.
عفونت ها و بیماری های زمینه ای نوزاد
یکی دیگر از عوامل دفع نشدن بیلی روبین میتواند بیماری های مادرزادی، عفونت های ویروسی یا باکتریایی باشد؛ البته اختلالات متابولیکی یا کم کاری تیروئید نیز میتواند باعث ایجاد زردی در نوزاد شود، تشخیص این بیماری ها و اختلالات بر عهده ی درمانگر می‌باشد و بهتر است در صورت مشاهده زردی بدون علت مشخص، همانند مواردی که بالاتر گفتیم باید هرچه سریع تر به درمانگر مراجعه کرده و زردی را علت یابی کنید.
علائم زردی نوزاد
یکی از اصلی ترین علائم زردی نوزاد تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم ها به رنگ زرد است. این زردی معمولا از صورت شروع شده و به تدریج به سمت قفسه سینه، شکم، بازو ها و در موارد شدیدتر به پاهای نوزاد نیز می‌رسد. تشخیص دادن زردی رنگ پوست در خانه ممکن است سخت باشد به ویژه در نوزادانی که پوستشان تیره تر است. اما شما می‌توانید برای تشخیص موقتی زردی نوزاد در خانه به آرامی با انگشت پیشانی یا قفسه سینه نوزاد را بفشارید تا رنگ زرد پوست نمایان شود. در ادامه علائم اصلی زردی در نوزادان را مطرح می‌کنیم:
- بی‌حالی و خواب‌آلودگی غیرمعمول
- گریه های ضعیف یا غیر طبیعی
- مشکلات در شیر خوردن
- کاهش دفعات ادرار یا مدفوع
- تب خفیف
اگر احساس کردید که زردی نوزاد تا پایین شکم یا کمر گسترش پیدا کرده است یا علائم جدی مانند تب خفیف وجود دارد باید سریعا به درمانگر مراجعه کنید.
عوامل خطر ساز زردی نوزاد
زردی نوزادی معمولا طبیعی است، اما در برخی شرایط می‌توانند شدت آن را بیشتر کنند. شناخت این عوامل به والدین کمک میکند تا با آمادگی، از پیشرفت زردی جلوگیری کنند.
مهم ترین عوامل خطر زردی نوزاد عبارتند از:
- تولد زودرس: تولد زود یعنی تولد زودتر از 37 هفته، وقتی این اتفاق میافتد کبد نوزاد به طور کامل شکل نگرفته و به همین دلیل توان کافی را برای دفع بیلی روبین ندارد.
- ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد: ناسازگاری های مد نظر ما ناسازگاری Rh و ABO است؛ این موضوع باعث از بین رفتن گلبول های قرمز نوزاد می‌شود که در این صورت میزان بیلی روبین خون بالا می‌رود و در نهایت موجب زردی در نوزاد می‌شود.
- سابقه زردی نوزاد: اگر خواهر یا برادر نوزاد قبلا دچار زردی شدید باشد احتمال بروز زردی در نوزاد جدید نیز وجود دارد.
- تغذیه ناکافی با شیر مادر: کم آبی بدن و کاهش دفع، میتواند باعث انباشته شدن بیلی روبین در خون نوزاد شود.
- اختلالات ژنتیکی یا آنزیمی: به دلیل کمبود آنزیم G6PD که در برخی نوزادان مشاهده می‌شود.
در صورتی که یکی یا چند مورد از موارد ذکر شده را در نوزاد وجود داشته باشد، باید معاینات لازم در این مورد انجام شود تا از بروز خطرات احتمالی جلوگیری شود.
عوارض زردی نوزاد
زردی نوزاد معمولا خفیف است و نیاز به درمان خاصی ندارد اما در برخی شرایط اگر میزان زردی بالا باشد یا درمان به موقع صورت نگیرد میتواند منجر به اتفاقات برگشت ناپذیر شود در ادامه به مهم‌ترین این عوارض می پردازیم:
کرنیکتروس (Kernicterus)
یکی از شدیدترین عارضه های درمان نشده زردی کرنیکتروس است؛ این عارضه زمانی اتفاق میافتد که سطح بیلی روبین خون به صورت غیر مستقیم در خون بالا رفته و از سد خونی-مغزی عبور کند. در این حالت بیلی رو بین در بافت مغزی رسوب میکند و به سلول های عصبی آسیب می‌زند. در نتیجه‌ی این اتفاق ممکن است مشکلاتی همچون عقب‌ماندگی ذهنی، فلج مغزی، کاهش یا از بین رفتن شنوایی، حرکات غیرارادی یا اسپاسم عضلانی و تشنج و اختلال در گفتار یا بینایی در نوزاد به وجود آید. به همین دلیل توصیه می‌کنیم از درمان های خانگی اجتناب کرده و در صورت مشاهده زردی پیشرفته به درمانگر مراجعه نمایید.
اختلالات عصبی حرکتی
در برخی موارد ممکن است میزان زردی بالا باشد اما هنوز منجر به کرنیکتروس نشده باشد، در این حالت ممکن است نوزاد دچار اختلالاتی همچون کاهش توان عضلانی، حرکات غیرطبیعی دست و پا یا ناتوانی در کنترل سر و تعادل شود.
ناشنوایی دائمی
افزایش سطح بیل روبین میتواند به اعصاب شنوایی نیز آسیب بزند در نتیجه ی آسیب به این اعصاب، شنوایی نوزاد کاهش می یابد یا به صورت کلی باعث ناشنوایی دائمی می‌شود.
اختلالات یادگیری و شناختی در آینده
اتفاق افتادن این مورد احتمال پایینی دارد، اما برخی نوزادان که در دوران نوزادی دچار زردی شدید شده‌اند ممکن است در سال های آینده دچار مشکلاتی همچون یادگیری، حافظه، تمرکز یا پردازش اطلاعات شوند.
اما نکته کلیدی در درمان زردی این است که، زردی نوزاد را به موقع تشخیص دهید و اقدام به درمان آن کنید چرا که در اینصورت زردی به‌طور کامل قابل‌کنترل و درمان خواهد بود. بنابراین بررسی سریع علائم و اقدام فوری از بروز این عوارض جدی جلوگیری میکند.
پیشگیری از زردی نوزاد
اگرچه زردی در نوزادان تازه متولدشده به‌ویژه در روزهای اول زندگی شایع است، اما با چند اقدام ساده می‌توان احتمال بروز آن را کاهش داد یا از شدت آن کاست. مهم‌ترین اقدام، تغذیه زودهنگام با شیر مادر است؛ زیرا شیر مادر به دفع سریع‌تر بیلی‌روبین از طریق مدفوع کمک میکند و مانع از تجمع آن در خون می‌شود. نوزاد باید طی ۲۴ ساعت نخست تولد، حداقل ۸ تا ۱۲ بار شیر بخورد تا از کم‌آبی و کاهش وزن، که از عوامل افزایش‌دهنده زردی هستند، جلوگیری شود.
علاوه بر این، آگاهی والدین از علائم زردی نظیر زرد شدن پوست و چشم‌ها، خواب‌آلودگی یا ضعیف مکیدن، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام دارد. در مواردی که مادر Rh منفی است یا سابقه ناسازگاری خونی دارد، بررسی و تطبیق گروه خونی مادر و نوزاد در بدو تولد بسیار حیاتی است تا در صورت نیاز اقدامات پیشگیرانه آغاز شود. همچنین نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند، به دلیل عملکرد ضعیف‌تر کبد، بیشتر در معرض خطر زردی شدید قرار دارند و باید تحت مراقبت و پایش دقیق‌تری قرار گیرند. به‌طور کلی، آموزش به والدین، تغذیه مناسب و کنترل‌های اولیه، مهم‌ترین ابزارهای پیشگیری از زردی نوزاد به شمار می‌روند.
درمان زردی نوزاد
انتخاب روش درمان به میزان زردی بستگی دارد، که این موضوع از طریق سنجش میزان بیلی روبین خون نوزاد اندازه گیری می‌شود. فاکتورهای بعدی سن نوزاد، شدت علائم و وضعیت عمومی بدن اوست. در موارد خفیف زردی بدون نیاز به درمان خاصی و تنها با تغذیه منظم و با شیر مادر به‌مرور کاهش می‌یابد. اما در موارد متوسط تا شدید، درمانگر از روش‌های تخصصی‌تری استفاده میکند:
نور درمانی
نوردرمانی یا فتوتراپی رایج ترین و موثرین روش های درمان زردی است. در این روش نوزاد را زیر نور های مخصوصی قرار می‌دهند که باعث تجزیه بیلی روبین از طریق پوست می‌شود.
تعویض خون
همانطور که دیدیم بیماری کریتوس برای نوزاد بسیار خطرناک است و بهتر است پیش از ابتلا به زردی شدید آن را درمان کنید. اما اگر درمانگر تشخیص دهد که خطر بیماری کریتوس وجود دارد ممکن است نیاز به تعویض خون نوزاد باشد. در این روش بخشی از خون نوزاد با خون سالم و هم‌گروه جایگزین می‌شود تا بیلی‌روبین کاهش یابد.
تقویت تغذیه با شیر مادر یا شیر مکمل
نوزادانی که دچار بی حالی یا تغذیه ناکافی هستند بهتر است با افزایش دفعات شیر دهی یا استفاد از شیر دوشیده، زردی و تغذیه نوزاد را بهبود بخشید.
درمان علت زمینه‌ای زردی نوزاد
در برخی موارد، زردی ناشی از بیماری‌هایی مانند عفونت، ناسازگاری خونی یا کم‌خونی همولیتیک است، که باید به‌صورت جداگانه شناسایی و درمان شوند. تشخیص به‌موقع، ارزیابی دقیق سطح بیلی‌روبین و پیگیری درمانی توسط درمانگر، از بروز عوارض خطرناک زردی پیشگیری میکند.
درنهایت زردی نوزاد یکی از شایع‌ترین مشکلات این دوران است که اغلب بی‌خطر و موقتی است، اما در برخی موارد میتواند نشانه‌ای از مشکلات جدی باشد. تشخیص به‌موقع، توجه به علائم اولیه و تغذیه مناسب نوزاد، نقش کلیدی در پیشگیری و درمان این عارضه دارند. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با مشاورین ما در سایت فاطمه آبادی در تماس باشید و اطلاعات کافی درمورد مراقبت های بعد از زایمان کسب کنید.
