بی اختیاری ادرار یکی از مشکلاتی است که بسیاری از زنان بعد از زایمان با آن رو به رو می شوند، اما به دلیل خجالت یا تصور غلط درباره ماهیت آن، معمولاً در موردش صحبت نمی کنند. زایمان، چه طبیعی و چه سزارین، تغییری اساسی در بدن ایجاد می کند و عضلات و اعصاب مرتبط با کنترل ادرار را تحت تأثیر قرار می دهد. بسیاری از مادران تصور می کنند این مشکل یک نشانه دائمی از آسیب لگنی است یا تصور می کنند که این وضعیت فقط برای آن ها رخ داده است؛ در حالی که مطالعات نشان می دهد بیش از یک سوم زنان بعد از زایمان درجاتی از بی اختیاری ادرار را تجربه می کنند و اغلب این مشکل با شناخت درست علت آن و انجام روش های درمانی مناسب، تحت کنترل در می آید یا به طور کامل درمان می شود. این مسئله نه تنها به دلیل تغییرات فیزیکی، بلکه به دلیل ساختار بارداری و فشار مستمری که در ماه های آخر روی عضلات کف لگن وارد می شود، می تواند در هفته ها و ماه های بعد از تولد کودک نیز ادامه داشته باشد. آگاهی در این زمینه به مادران کمک می کند با نگرانی کمتر و کنترل بیشتر بر وضعیت جسمی خود، دوران نقاهت بعد از زایمان را سپری کنند.
علت بی اختیاری ادرار بعد از زایمان
علت اصلی بی اختیاری ادرار بعد از زایمان، تغییراتی است که در طول دوران بارداری و هنگام تولد نوزاد در عضلات و اعصاب لگن اتفاق می افتد؛ هرچند که بسیاری از مادران بی اختیاری ادرار در دوران بارداری را نیز تجربه میکنند. مهم ترین مکانیزمی که در این اختلال نقش دارد، تغییر قدرت و هماهنگی عضلات کف لگن است. در طول بارداری، وزن جنین و افزایش حجم رحم فشار قابل توجهی به بافت های این ناحیه وارد می کند. عضلات و رباط های کف لگن مسئول نگه داشتن مثانه و کنترل دریچه خروجی ادرار هستند؛ بنابراین کشیدگی یا ضعف این عضلات کاملاً طبیعی است، حتی قبل از آنکه فرآیند زایمان آغاز شود. بعد از تولد نوزاد، این ضعف ممکن است به شکل نشت ادرار هنگام خندیدن، عطسه کردن، دویدن یا حتی هنگام بلند کردن فرزند تازه متولد شده بروز پیدا کند.
از سوی دیگر اعصاب ناحیه لگن می توانند در اثر فشار طولانی مدت جنین یا فشارهای شدید هنگام زایمان طبیعی تحت تأثیر قرار بگیرند و کارایی همیشگی خود را از دست بدهند. گاهی این آسیب فقط موقت است و با بازیابی تدریجی اعصاب و عضلات، کنترل ادرار به حالت طبیعی بازمی گردد، اما در برخی موارد زمان بیشتری نیاز است. تغییرات هورمونی نیز در این میان نقش مهمی دارند؛ به ویژه کاهش میزان استروژن بعد از زایمان، که باعث کاهش کشسانی و استحکام بافت های لگنی میشود. همه این عوامل دست به دست هم می دهند تا در هفته ها یا ماه های بعد از تولد نوزاد، مادر متوجه شود کنترل ادرار مانند قبل نیست و نیاز به زمان و مراقبت بیشتر دارد.
بی اختیاری ادرار بعد از زایمان طبیعی
بی اختیاری ادرار بعد از زایمان طبیعی نسبتاً شایع تر است، زیرا در جریان زایمان، کانال زایمانی تحت فشار شدیدی قرار می گیرد. هنگامی که نوزاد از این مسیر عبور می کند، عضلات کف لگن باید تا حد زیادی باز شده و تغییر شکل دهند. این اتفاق در بیشتر موارد طبیعی است و بدن برای آن طراحی شده، اما در زایمان های سخت یا طولانی مدت، به ویژه زمانی که مادر مجبور است مدت زیادی فشار بیاورد یا از ابزارهایی مانند فورسپس و وکیوم استفاده شود، احتمال آسیب عضلانی و عصبی افزایش پیدا می کند. به همین دلیل بسیاری از زنان بعد از زایمان طبیعی متوجه می شوند که هنگام عطسه یا سرفه، مقدار کمی ادرار ناخواسته خارج می شود.
بی اختیاری بعد از زایمان طبیعی معمولاً از نوع «استرسی» است. این نوع بی اختیاری زمانی رخ میدهد که فشار ناگهانی به شکم وارد شود و عضلات کف لگن توان خنثی کردن آن فشار را نداشته باشند. در هفته های ابتدایی، این موضوع بسیار طبیعی و قابل انتظار است؛ زیرا بافت ها هنوز به حالت اولیه بازنگشته اند و انرژی بدن بیشتر صرف ترمیم زخم ها و شیردهی می شود. با این حال، اگر کشیدگی عضلات بیش از حد بوده یا مادر در دوران بارداری ضعف عضلات کف لگن داشته باشد، ممکن است روند بهبود طولانی تر شود.
در بیشتر موارد، ظرف چند هفته تا چند ماه، کنترل ادرار به طور چشمگیری بهبود پیدا می کند. البته این شرط زمانی محقق میشود که مادر فعالیت ها و تمرینات صحیحی انجام دهد. در برخی زنان که چند بارداری پشت سر هم داشته اند یا زایمان های سخت را تجربه کرده اند، احتمال باقی ماندن طولانی تر این مشکل وجود دارد و ممکن است نیاز به فیزیوتراپی تخصصی باشد.
بی اختیاری ادرار بعد از زایمان سزارین
برخلاف تصور عمومی، سزارین همیشه مانع بروز بی اختیاری ادرار نمی شود. بسیاری از مادران تصور می کنند چون در سزارین نوزاد از کانال زایمانی عبور نمی کند، کف لگن آسیبی نخواهد دید. در حالیکه فشار وزن جنین در دوران بارداری، خود به تنهایی می تواند عضلات و رباط های لگن را ضعیف کند. در ماه های آخر بارداری، وزن جنین، مایعات و رشد رحم، فشار مداوم و مستمری روی ساختارهای لگنی وارد می کند. بنابراین حتی بدون زایمان طبیعی هم ممکن است آسیب یا ضعف عضلانی ایجاد شود.
در سزارین عواملی مانند تغییرات هورمونی، سبک زندگی مادر، تعداد بارداری ها، سابقه زایمان های قبلی و حتی شرایط ژنتیکی می توانند در ایجاد بی اختیاری نقش داشته باشند. همچنین زنان بارداری که در دوران بارداری فعالیت بدنی مناسبی ندارند یا با اضافه وزن قابل توجه مواجه می شوند، بیشتر از دیگران احتمال دارد بعد از سزارین دچار نشت ادرار شوند.
نکته مهم این است که سزارین، شدت بی اختیاری را در برخی موارد کمتر می کند، اما تضمینی برای جلوگیری کامل از آسیب به کف لگن نیست؛ حتی مادرانی که زایمان کاملا بی عارضه داشته اند، گاهی در هفته های اول بعد از عمل متوجه ضعف در کنترل ادرار می شوند.
درمان بی اختیاری ادرار بعد از زایمان
درمان این عارضه کاملاً امکان پذیر است و بسته به شدت و علت آن می تواند از روش های بسیار ساده تا روش های تخصصی تر متغیر باشد. اولین و مهم ترین گام، درک این موضوع است که بی اختیاری ادرار پس از زایمان، یک بیماری خطرناک یا غیرقابل درمان نیست و بدن توان بالایی در ترمیم بافت های لگنی دارد، به شرط آنکه به شکل اصولی از آن حمایت شود. با شرکت در دوره های آموزشی بعد از زایمان میتوانید اطلاعات کاملی درمورد درمان بی اختیاری ادرار کسب کنید و با تمارین آن آشنا شوید.
نخستین درمان موثر، تقویت عضلات کف لگن است. تمرینات کگل یکی از شناخته شده ترین روش ها برای افزایش قدرت و کنترل این عضلات است، اما بسیاری از زنان نمی دانند که انجام اشتباه این تمرینات نه تنها مفید نیست بلکه ممکن است تنش اضافی در بدن ایجاد کند. بهترین روش این است که تمرینات تحت نظر یک فیزیوتراپیست متخصص کف لگن آموزش داده شود تا عضلات به شکل هماهنگ تقویت شوند. گاهی نیاز است علاوه بر تقویت، عضلات بیش فعال نیز آرام سازی شوند؛ موضوعی که فقط درمانگر متخصص می تواند تشخیص دهد.
در مواردی که ضعف عضلات شدید باشد یا اعصاب درگیر شده باشند، فیزیوتراپی کف لگن شامل تکنیک هایی مانند بیوفیدبک، تحریک الکتریکی و تمرینات اصلاحی بسیار مؤثر است. بسیاری از زنان فقط با چند جلسه فیزیوتراپی پیشرفت قابل توجهی احساس می کنند، زیرا این روش ها به آن ها کمک می کند نحوه صحیح استفاده از عضلات را دوباره یاد بگیرند.
اصلاح سبک زندگی نیز نقش مهمی در روند درمان دارد. کنترل وزن، جلوگیری از یبوست با افزایش مصرف فیبر، نوشیدن آب کافی و کاهش مصرف کافئین می تواند فشار کمتری به مثانه وارد کند. برخی مادران به دلیل مراقبت از کودک، ناچارند اشیای سنگین تری را بلند کنند، اما اگر این کار با تکنیک نامناسب انجام شود فشار زیادی به عضلات کف لگن وارد میشود و روند بهبود را کند میکند. یادگیری تکنیک صحیح بلند کردن وسایل و پرهیز از فشار ناگهانی نیز می تواند کمک کننده باشد.
در کنار این روش ها، تمرینات تقویت کننده عضلات مرکزی (Core) نیز اهمیت زیادی دارند. بین عضلات شکم، دیافراگم و کف لگن هماهنگی دقیقی وجود دارد و ضعف در هر قسمت می تواند تعادل کل سیستم را بر هم بزند. انجام تمرینات تنفسی و تقویت عضلات مرکزی، به ویژه در ماه های بعد از زایمان، می تواند تأثیر مستقیمی در بهبود عملکرد مثانه داشته باشد.
در مواردی که بی اختیاری شدید باشد، گاهی پزشک درمان دارویی را پیشنهاد می کند. البته انتخاب دارو در دوران شیردهی باید کاملاً با احتیاط انجام شود و تحت نظر پزشک متخصص باشد. وقتی روش های غیر تهاجمی به نتیجه نرسند، روشهای پیشرفته تر مانند تزریق بوتاکس، لیزر یا جراحی در نظر گرفته می شود، اما معمولاً این روش ها آخرین گزینه برای درمان هستند و برای تعداد کمی از مادران تجویز می شوند.
هدف اصلی درمان این است که مادر بتواند با آرامش، بدون احساس شرم یا ناراحتی، فعالیت های روزانه خود را انجام دهد. در اغلب موارد، این مشکل با درمان درست طی چند ماه کاملاً برطرف می شود و مادران می توانند دوباره کنترل کامل مثانه خود را به دست آورند.
